Hepimizin bildiği gibi egzersiz ve spor bizi daha zinde ve dinç yapar. Bunun yanında egzersizi faydaları arasında şeker hastalığı ve çeşitli kalp rahatsızlıklarını azaltmak da yer alır. Ancak koşmak veya bisiklet sürmek nasıl oluyor da daha sağlıklı bir hayat getiriyor henüz tam net değil.
Yapılan son araştırmalar yanıtın DNA’mızda olabileceğine işaret ediyor. Egzersizle tetiklenen değişimler genlerin işleyiş mekanizmasını değiştirebiliyor. Vücudun bütün fizyolojik süreçlerinde çoğunlukla genlerin rolü vardır. Önce genlerden mRNA’lar üretilir, bu mRNA’lar gerekli işlemlerden geçtikten sonra proteinler üretilir.
İnsan genomunun yapısı gereği genler sürekli açılarak ve kapatılarak vücudun ihtiyacına göre düzenlemeler yapılır. Uzun yıllardır belirli genlerin egzersizin bir sonucu olarak aktifleştirildiği ya da susturulduğu biliniyordu. Ancak bu sürecin hangi yollarla egzersizde kullanıldığı detaylıca bilinmiyordu.
Egzersiz Epigenetik Mekanizmaları Harekete Geçiriyor
Genleri açıp kapama yollarından birisi metilasyon dediğimiz bir epigenetik olaydır. Metilasyon genlere metil (CH3) grupları bağlayarak genlerin susturulmasına yol açan ancak gen üzerinde yapısal değişikliğe sebep olmayan bir düzenleme mekanizmasıdır. Egzersizin DNA üzerindeki etki mekanizması da metilasyon üzerinden gerçekleşiyor.
Karolinska Enstitüsü’nde yapılan bir araştırmada araştırmacılar 23 genç kadın ve erkekten 3 ay boyunca vücutlarının belden aşağı kısmını çalıştırmalarını ve egzersiz yapmalarını istedi. Ancak metilasyon mekanizmalarını ölçmede hala bir engel vardı. Egzersizin haricinde yediğimiz yiyecekler bile metilasyon sürecini faaliyete geçiriyor.
Karolinska Üniversitesi’nde çalışan bilim insanları bu sorunu şu şekilde çözdüler. Katılımcılardan sürekli bir bacaklarıyla pedal çevirmelerini diğer bacaklarıyla normal günlük işlerini yapmalarını, egzersiz yapmamalarını istediler. Elde edilen bulgulara göre her iki bacakta da metilasyon görüldü ama sadece pedallayan bacak egzersize bağlı değişiklikler gösterdi.
Egzersiz Yapanlarda 5000’den Fazla Metilasyon Saptandı
Beklendiği şekilde katılımcıların pedal çeviren bacakları pedal çevirmeyenden daha güçlüydü. Bu durum egzersizin fiziksel gelişimdeki rolünü gösteriyor. DNA’daki değişiklikler biraz daha farklıydı. Egzersiz yapan bacakta yapılan genomik analizler bu kas hücrelerinde 5000’den fazla alanda metilasyon olduğunu gösteriyordu. Bu metilasyon değişimleri egzersiz yapmayan bacağın kas hücrelerinde bulunmadı. Metilasyonların çoğu “enhancer” adlı protein üretimini artıracak DNA bölgelerinde gözlemlenmişti.
Egzersiz yapan hücrelerde metillenen genler enerji metabolizmasında, insüline yanıt vermede ve kaslar içinde inflamasyon süreçlerinde görev alıyordu. Bir başka deyişle bu genler kaslarımızın ve dolayısıyla vücudumuzun ne kadar sağlıklı olacağını belirliyordu.
Bu araştırma hangi genlerin metilasyonla egzersizin bir sonucu olarak susturulduğunu gösterse de resme daha uzaktan baktığımızda hala eksik parçalar olduğunu görüyoruz. Bu genlerin susturulması hücre içi sinyal mekanizmasının bütünü ele alındığında nasıl işlev gösterir bilmiyoruz ama düzenli egzersiz yapmanın bu genler üzerinden vücudu daha sağlıklı kıldığını biliyoruz.