Osteoporoz (
kemik erimesi ) nedir ?
Osteoporoz, kemiğin
azalması ve yapısının değişmesiyle kolay kırılabilir hale gelmesidir.
Osteoporoz yeni
keşfedilmiş bir hastalık mıdır ?
Yaşlı nüfusun artışıyla, geçmişte dikkat çekmeyen bu hastalık, kırıklara
neden olarak bireylerin hayat kalitesini de etkilediğinden, giderek dikkat
çekmiş ve önem kazanmıştır.
Osteoporoz nasıl
oluyor ?
Kemik devamlı olarak yapılan ve yıkılan, kendini yenileyen bir organdır.
Gençlerde kemik yapımı, yıkımına eşittir. Yaş ilerledikçe giderek yıkım,
yapımdan daha fazla olur ve kemik kitlesi azalır. Kadınlarda östrojen denilen
hormon kemiklerin yıkımını önlemektedir. Adetten kesilmeyle (menapoz), bu hormon
azaldığından kemik yıkımı artar. Çocuk ve genç, erişkin yeterli kalsiyum
almıyor, güneş ışınlarına yeteri kadar maruz kalmıyorsa, kemik kitlesi azdır.
Menopoz sonrası da kolaylıkla kaydedilir. Osteoporoz için kalıtsal yatkınlık
önemli bir faktördür.
Menopozun hangi
devresi osteoporoz için önemlidir ?
Kemik kaybı, menopozun ilk 5 yılında en fazladır. Sonraki yıllarda
azalarak devam eder.
Cerrahi veya
doğal menopozda osteoporoz gelişme riski farklı mıdır ?
Ameliyatla yumurtalıkları alınan ve hormon tedavisi almayan genç
kadınlarda ve menopoza erken giren kadınlarda osteoporoz riski yüksektir. Sadece
uterus alınmış overler alınmamışsa osteoporoz için risk oluşturmaz.
Osteoporozun
zararları ne olabilir ?
Kemik erimesi kemikleri kolay kırılabilir yapar, kalçanın veya omurların
kolaylıkla kırılmasına, boy kısılmasına, kamburlaşmaya, sırt ağrılarına, göğüs
kafesinin şekil değişikliğine ve hacminin azalmasına neden olur. Küçülmüş göğüs
kafesi kalp ve akciğerin normal çalışmasını engeller. Kalça kırıkları ameliyat
gerektirir, ameliyat sonrası kemiğin kaynaması da zordur. Kaynamayan kemikler,
hastanın yürüyememesine, başkalarına bağımlı olmasına ve hareketsizliğe neden
olarak kemiğin daha da erimesine neden olur. Ayrıca kalça kırıkları ileri
yaşlarda ölüme bile sebep olabilir.
Osteoporoz nasıl
teşhis edilir ?
Kemik kitlesi, 10-15 dakika gibi kısa bir sürede ölçülebilir. Ölçüm, ağrı veya
herhangi bir rahatsızlığa neden olmaz. Ölçümün maliyeti yüksek olduğundan,
ölçümün gerekli olup olmadığını doktorunuza danışınız. Ayrıca düz röntgen
filmleri kemik kitlesi ve kırıklar hakkında fikir verebilir. Topuktan ultrasonla
değerlendirme kemik kaybı hakkında bilgi verir.
Osteoporozu
kolaylaştıran faktörler nelerdir ?
Kalsiyum eksikliği, D vitamini eksikliği, sigara içilmesi, fazla alkol alınması,
kortizonlu ilaçlar, heparin, antiepileptikler, diüretikler kemik yapan hücrelere
zararlıdır.
Karaciğer, böbrek hastalıkları, bazı kanser türleri, romatizmal hastalıklar ,
hareketsiz yaşantı kemik erimesini arttırır.
Osteoporoz kadınlarda erkeklere göre, ince yapılılarda şişmanlara göre ve kısa
boylularda uzun boylulara göre daha sık görülür.
Sigara ile
osteoporozun ilişkisi nedir ?
Sigara kemik yapan hücrelere toksiktir, kemik erimesi yapar. Sigara miktarı ve
kullanım süresi il kemik kitlesi kaybı orantılıdır. Sigara içen kadınlarda
menopoz da daha erken olur.
Osteoporoz ve
egzersiz
Fiziksel aktivite, kemik kitlesini artırır. Hareketsiz veya yatağa bağımlılarda
kas kitlesiyle birlikte kemik kitleside azalır.
Gıdalarda
kalsiyum var mıdır ? Yoksa ilaç olarak mı alınmalıdır ?
Süt ve sütten yapılmış gıda maddelerinin kalsiyum içeriği yüksektir. Her gün
belirli miktarda, çocukluktan itibaren kalsiyum tüketilmelidir. Yaşlılar, iyi
beslenemediğinden kalsiyum, ilaç olarak günde 1-1.5 gr olarak alınmalıdır.
D vitamininin
osteoporozda önemi nedir ?
Kalsiyumun barsaktan emilebilmesi için D vitamini gereklidir. Derimizde mevcut
inaktif D vitamini, güneş ışınları ile ile aktif hale geçer. Güneşe yeterli
maruz kalmamışlarda D vitamini eksikliği olur, kalsiyum bağırsaktan emilemez.
Güneş ışığının az olduğu ülkelerde süt, D vitamini ilave edilerek satılmaktadır.
Bazı ülkelerde geleneksel olarak vücudun her tarafının giysi ile kapatılması,
kadınlarda D vitamini eksikliği oluşturarak osteoporozun kadınlarda çok erken
yaşlarda görülmesine sebep olmaktadır. Yaşlıların evden fazla çıkmamaları
sonucu, güneşe maruz kalamamaları, osteoporozu daha da kolaylaştırır.
Osteoporoz
sadece kadınlarda mı olur ?
Osteoporoz erkeklerde de görülür. Erkeklik hormonu kemikleri erimeye karşı
korumasına karşın, 60 yaşına ulaşamamış erkeklerin %10'unda da osteoporoz
vardır. 65 yaş sonrasında ise risk kadınlardaki kadardır. Risk faktörleri
olanlar, yaygın kemik ağrıları olduğunda osteoporoz olup olmadığını anlaşılması
için doktorlarına başvurmalıdır.
Osteoporoz
tanısı konanlarda tedavi ile kemikler normale dönebilir mi ?
Osteoporotik kemikler, genellikle mevcut tedavilerle tam normale dönemeyebilir.
Fakat kaçınılmaz olan kemik kaybı, tedavi ile durdurulabilir, hatta bazen bir
miktar kemik kazanılır.
Osteoporozlu
hastalarda kırıklar en sık nerede olur ?
Osteoporozdan en fazla etkilenen kemikler omurga, kalça ve el bilekleridir,
kırıklar en sık bu kemiklerde olur.
Osteoporozdan
korunmak için neler yapılmalıdır ?
- Çocukluktan itibaren kalsiyumdan zengin diyet, menopozda ve yaşlılıkta diyete
ek kalsiyum alınmalı
- Yürüyüş - merdiven çıkma gibi egzersizler yapılmalı
- Ağırlık taşımanın kemik kitlesini arttırmaya yararı vardır.
- Güneşli günlerde, açık havada cilt güneşe maruz tutulmalı
- Sigara, alkol ve kemik yıkımını arttıran ilaçları kullanmaktan kaçınmalı
- Menopoza girince, sakıncalı değilse uzun süreli ( 5-10 yıl ) hormon tedavisi
kullanılmalı
- Kemik metabolizmasını etkileyen hastalık varsa uygun ve erken tedavisi
sağlanmalı
Menopoza girmek
üzere veya menopozda olanlar nasıl tedavi olmalıdır ?
Menopoza girildiğinde doktorunuzla hormon tedavisinin sizin için uygun olup
olmadığını tartışın. Bugün için hormon tedavisindeki yaklaşımla, rahim kanseri
olma olasılığını ortadan kaldırmıştır. Fakat meme kanseri yapma oranı düşük de
olsa vardır. Hormon tedavisi kalp hastalığından ve erken bunamadan kadını korur.
Meme kanseri olma korkusu ile hormon almama sonucu oluşacak sağlık sorunları çok
fazladır. Çünkü hormon tedavisi almayan kadınların enfarktüsten ölme riskleri,
meme kanserinden ölme riskinden daha yüksektir.
Osteoporoz
tedavisinde amaç nedir ?
Osteoporoz tedavisinde amaç mevcut kemik kitlesinin korunması ve/veya
artırılmasıdır.
Osteoporoz ve
diyet
Osteoporozun önlenmesinde diyetle ilgili olarak şunlara dikkat edilmelidir.
1. Meşrubatların fazla içilmemesi
2. Fazla fosfor içeren gıdaların yenmemesi
3. Hayvansal protein alımının azaltılması
4. Bitkisel proteinlerin tercih edilmesi ( baklagiller )
5. Süt ve süt ürünlerinin fazla miktarda alınması
6. Kalsiyumdan zengin beslenme ( süt, yoğurt, asma yaprağı, tarhana,
pekmez....... )